Search for "ni 'kaʔndɨ kwete" i'kaʔndɨ* ni~'kandi* "'kaʔndɨ 'tu~ʔu~ 'bešče" 'kaʔnde* i'kaʔndi* "ni 'kaʔndɨ 'kwete" "ka'ndo 'kwete" "'katu 'kwete" "ni 'kaʔndia" "ni 'xu~u~ 'kabay" "ni kaʔndɨ + kwete" "ni 'ngaʔndi 'kwete " "ki 'kɨtɨ 'ša~ʔa~ 'ñuka" 'ngaʔndi* "i~i~ 'kubete ni 'kaʔndi" nda'nixi* "ní cahndɨ' cuèté" 'ka·tu* 'katu* "ni 'ndaʔbaši" "ni 'katni~ 'kwete" "kaʔtu (ša~a~)" 'kaʔndi* "iʔi tee ñu'kɨʔtɨɨ" "ka'ndaʔu 'ñuu 'kɨʔtɨ" "iʔite ñu kɨʔɨtyɨ" "kandau ñu kɨʔɨtyɨ" katu* "kato kwete" "ni 'kaʔhni 'kwete" "'kwaʔa~ 'kwete" "ni 'kaʔndi 'kwete" "'kaʔtu 'kwete" "ni 'kato 'šia~ " "i kaʔndɨ" 'kaʔtu* "nintaa kwete ni'kaʔndi" "'katu 'kuete" "'kana 'kaba 'kwete" "ni 'kana 'kabi" "na 'kaʔndi 'kwete" "nikana kabi" "'kaʔndi 'kwete" 'kaʔndiči* "i kaʔndɨ 'kabetye" ni'kaʔndi* "ni kaʔnji kwete" 'kandisi* "ñi 'kaʔndɨ 'kwete" "cahndɨ juetye" kaʔndi* "ni kaʔandi lewehte" 'ngaʔndɨ* "kati~ katyi~" "ni 'kaʔndi" "'nikaʔndi 'kwele" "i'kaʔnǰi 'kwete" 'kaʔndɨ* "ni 'kaʔndi 'kweteña" "ni 'kaʔndiyi" "ni 'katnia~ 'kwete" "ngaʔndɨ 'kwetea" "ni~ 'kaʔndi" 'kande* "ni cahndɨ cuete"
Syntax-01_12-Los_Tejocotes-ra
30
136 - temblor'ta~a~
137 - llano (plano)'yoso
138 - Él va a cerrar la puerta de la casa otra vez.'meera kɨ~ 'ngasi 'yuyeʔe 'inga 'tuku
139 - Comieron este hombre y sus compañeros muchas tortillas.'da¢ira či 'kompañeřuda 'kwaʔa 'nčuʔa 'staa
140 - Si voy a ir, no lo vas a saber.'ta tu na 'kuʔyu řa 'basa 'kunu
Syntax-01_13-Pinotepa_de_Don_Luis-mk
4
10 - ¡siéntese! 'kun.taa ku~u~ taa'yaʔa ku~n'tau~ndau~
11 - ¡venga cerca! 'naʔanaʔa ta tutukwa 'ta.tu.kwa
12 - ¡vete allí! 'kwa~ʔa~ 'bitimi.re.'ča.kwi ku'no~ʔo~
13 - pared 'naa.ma.ka.'ti'naa.ma 'beʔe
14 - horno 'oor.nu'oo.nokwa'nu kwa 'nu.'oo.noti.'ta.biu
5
15. espuma ndu'tu.ñundu naʔma.numtu ñu tukinaʔmaʔ'ti.ñu'ša.na
16. granizo yuu 'sa.bis perhaps soft retrolex?
17. pelo iši ši.nio
18. grano ti'či.ča
19. su cabeza de ud.ši.ni.yo šini-yu si fuera yoši.ni.yoʔo - usted, el otro, puesšiniraga otra persona(que se fue)
12
I-13 (12)42 - Él sabe que el borracho va a quemar su casa.'či.to.ra ti kwa 'kaʔ mi.ra. ru 'či.mi ka beʔe'či.mi i.ko řa.či.nido kwa 'ka.miřa beʔema.řa 'či.to.ti.kwa.kaʔmi.řa 'či.ni beʔe.
43 - ¿Es dulce la miel?aa 'bi.ši 'ša~a~ 'ñu~ñu~dulce abeja colmena
44. El va a beber el agua.(poř arya) kwa koʔo.ra ndu.ta
45. Lo echó ella.ča.tuɨh 'kaʔa.ño~nča.tɨ 'kaʔa 'ndu.tača.tɨ 'kaʔa.ña oočiʔe.rača.tɨ 'kaʔa.ña ndu.ta
20
I-13 20
79 - ocho cerros largosi~i~ yutaʔayuku nanii~i~ yutaʔayuku naʔnu
80 - cuatrocientos personaskoukwe~ku~mi siento ñayɨbɨñayɨbɨ
81 - Mucha gente hicieron petates.kwaʔa ša~a~ ña'yeba 'sabaʔa 'yubikwaʔa ša~a~ ña'yeba 'sabaʔa 'yubi
82 - Ella no cosió la tela con una aguja.('ma~ʔa~ña) 'ma~ʔa~ña~ ñanikikuña 'čiʔi 'yuʔkwa telanen kiko ñani kikuña čiʔi yuʔkwa telaña'kikuña čiʔi yiki tuku
25
I-13 25
99 - ¿Está podrido la carne?(ña) ña baʔa 'kuñu ikaayo kweʔe žitayo kweʔe kuñu
100 - Está pesada la caña.ti'kuwařa ndoo
101 - Está caro el metate.yaʔbiši~ ndaa yoso
102 - No están secas las plumas del pájaro.'basa 'iti 'tumi ra'saa
28
113 - Están filosas las uñas del gato.ša~a~ 'ša~a~ 'tiñu mito(uñas)'čuʔmi~tiñuti~ ša~a~ ša~a~
114 - Es delgado el papel.i tuto baʔa
115 - No está picoso el camote.na 'čatu 'yaʔmi
116 - Es picoso el chile.čatu ša~a~ yaʔa
117 - Está cenando nuestro papá.kwaku šini řakwaku šini sutiu
35
I-13 35
140 - Si voy a ir, no lo vas a saber.tukwa 'ku~ʔu~yu ña kwa'kotou~
141 - Yo voy a ir, pero él no.ku~ʔu~ yuʔu 'suku 'mařa 'ñawa 'kuʔuřakuʔu yuʔu taařa maařa ñawa 'kuʔuřa
142 - Ya están quemando ellos la milpa.ča 'kayu 'itu
143 - A la gallina negra, ya la mataron.ndebɨ 'tu~u~ 'čaʔninindebɨ 'tu~u~ gan'čaʔnini
Syntax-01_14-San_Juan_Colorado-mk
11
51 - No se está bañando el niño.'řa.'luʔ lu.ña ' či.či.řa'ña ku.ñi.ra 'kuči.řa'ña.'luʔlu.ña ku.ñiřa 'ku.či.řa
52 - tres difuntos chicos'u.ñi.'ʔa~ʔa~u.ñi 'ta~ʔa~ ndɨ.yɨ 'nji.ʔi
53 - ¿Cómo va a morir el zancudo?na~ŋ.ka. kuu tukwa.ñi
54 - ¿A quién mató ella?yoo '¢aʔ.ni ña~
55 - El muchacho pegó en la nariz a su hermana.řaa luʔluʔ 'ka.ñi.řa 'tu ʔis.či 'ta~ʔa~ña
17
82 - Ella no cosió la tela con una aguja.'ñaka~ ña'kikuña haʔma{below haʔma} (tela)
'ʔika(tela)(que no cosió la tela)
"otra vez": 'ñaka ña'kikuña haʔma ¢iʔi'yɨkɨ yɨkɨ tutu
83 - Vende ella tela fina.'ñaka~ 'šikoña 'haʔma 'waʔañaa.ka~a~
84 - No va a correr mucho su sobrina.ña~a~ kunu ša~a~.ña 'njɨwɨña{below njɨwɨña} (sobrina)
19
89 - Su mujer está soplando la lumbre.'ña 'sɨʔɨřa 'tɨwɨña 'nu~u~'nuʔu
90 - Es redondo el comal.kuča 'ša~a~ '¢iyoredonda redondo
91 - El ratón comió el maíz allí.'tɨñɨ '¢a¢i 'nu~ñi 'ʔika~
92 - Va a cubrir el tejón ese hoyo.'řa 'kaʔnu 'yawi 'ša~a~ 'nii 'tuma~ʔa~ ma'řa 'kaʔnu 'ša~a~ 'yawi 'njii 'tuma~ʔa~
20
93 - Lo agarró el perro temprano.'ta~a~nu 'ʔina ¢aa tuwi'ta~a~n 'ʔiina '¢aa 'tuwi
94 - Él jaló la caja con un mecate.řa'ʔištařa 'ʔitu~ʔu~ 'kaha '¢iʔi'yoʔo
95 - Fue él allí.'raika '¢a~ʔa~ 'raika
96 - Ese hombre va a venir tarde.'raika 'kwa 'kičira '¢eñi ša~
97 - Despacio corre el caballo.'kwee 'ša~a~ '¢inun 'kwayo
21
98 - La tortilla del hombre la roba el perro.ʔištařa 'kiʔiru 'ʔiina
99 - ¿Está podrido la carne?ačayuʔ ša~a~ kuñu
100 - Está pesada la caña.'bee 'ša~a~ 'ndoo
101 - Está caro el metate.yaʔwi ša~a~ yoso
102 - No están secas las plumas del pájaro.'ñaa 'biša ša~a~ 'tumi 'saa
24
113 - Están filosas las uñas del gato.'yaʔ'ša~a~ ' ša~a~ ' čiñunu 'mištu
114 - Es delgado el papel.'tutu 'baʔa ša~a~
115 - No está picoso el camote.'ñaa '¢atu 'yaʔmiya
116 - Es picoso el chile.'čatu 'ča~a~ 'yaʔa
117 - Está cenando nuestro papá.'řa'ʔutu~ 'ñuʔu
Syntax-01_16-Santiago_Ixtayutla-ll_kj
5
1 - sol ořa ora
2 - luna 'yoo
3 - estrella čuku šiñi tyu~(ku~) šiñi
4 - lluvia saabi ku~u~ sabi ku~u~
5 - humo ñuʔma
6 - frijol negro ndutyi tu~u~
7 - algodón blanco 'katyi 'kwiči~
8 - seis calabazas chicasiñu yɨkɨ~ ndyiʔi
9 - un rifle largo'ɨ~ɨ~ 'tučii 'kañi
10 - ¡siéntese!kunyaa ku ndyaa
17
96 - Ese hombre va a venir tarde.'řayɨɨ 'kišiřa 'čaʔiñi~s
97 - Despacio corre el caballo.'kwee 'čino 'kɨtɨřa
98 - La tortilla del hombre la roba el perro.'šita řayɨɨ 'ikii 'ina i kii or iki
99 - ¿Está podrido la carne?'čaʔyu 'kuñu seems more like č than ty
100 - Está pesada la caña.'bee'ndoo bee ndoo
101 - Está caro el metate.'yaa 'kařo 'či~ʔi~ 'yoso
102 - No están secas las plumas del pájaro.'ña 'ityi~ 'tumi~ 'saa
103 - Es frío este viento.'biči sa taki 'biči sa tatyi
104 - La arena pesa mucho.'ñɨʔɨ 'yɨtɨ 'bee 'loko nuyɨtɨ bee loko
105 - mucha masa amarilla'kwaša 'nyuča 'kwa~a~'kwaa ša~a~ 'yuča 'kwa~a~
Syntax-01_21-Santa_Catarina_Mechoacan-ra_kj
4
6 - frijol negro 'nduči 'to~o~
7 - algodon blanco 'kači 'kwisi
8 - seis calabazas chicas iñu ta~ʔa~ ingwaʔa njiʔi
9 - un rifle largo noo 'tusii 'kañi~š
10 - ¡siéntese!ku'njaa
8
26 - los cuatro cuernos va a cortar él ndɨ 'kumi 'ta~ʔa~ 'ndɨkɨ 'kwa~ 'kaʔndiařa ndɨ 'kumi 'ta~ʔa~ 'ndɨkɨ kwa kaʔndyara
27 - Están creciendo los muchachos. 'saʔnuřa 'kwačasaʔnu (yukwa)ra kwača
28 - la mujer canta 'ñaʔa ši'taña ~č
29 - Ella sabe cantar maaña tuʔaña šitamaaña tuʔbaña čita
30 - va a reir el niño porque está contento 'kwa 'kwaku niñua či u'kwa kon'tentu 'njaařa kwa kwaku řa niñu(ra) či u~ kwa konentu njaara
23
23 I-21
101 - Está caro el metate.'žaʔbi 'yosoyaʔbi 'yoso
102 - No están secas las plumas del pájaro.ña njaa 'yači (yu'kwa~) tumi 'saayatyi
103 - Es frío este viento.'biči 'ša~a~ ta'čiatatyiya
104 - La arena pesa mucho.'ñɨtɨ 'bee 'ša~a~ (čiya~)
105 - mucha masa amarillakwa~ʔa~ šaa yu¢a 'kwa~a~(yusa)
25
25 I-21
111 - su cola de él'suʔmatɨ
112 - El marido de ella va a matar el venado mañana. 'žɨɨña kwa 'kaʔñira 'isu iča~a~'yɨɨña kwa 'kaʔñira 'isu itya~a~
113 - Están filosas las uñas del gato.'ša~a~ 'ša~a~ či~i~ 'čuʔmiñu'ša~a~ 'ša~a~ tyi~i~ (yukwa~) '¢umiyu~č
114 - Es delgado el papel.'baʔa 'ša~a~ 'tutu
115 - No está picoso el camote.ña 'satu 'ñaʔminu
31
31 I-21
141 - Yo voy a ir, pero él no.'yuʔu 'ku~ʔi~ doko 'maařa ba 'ku~ʔu~řaθoko
142 - Ya están quemando ellos la milpa.ča 'kayu i'tu
143 - A la gallina negra, ya la mataron.'ndɨwɨ 'tu~u~(wa~) ča 'čaʔñiu 'čite
144 - Fue ella por agua y la echó en la milpa.'sa~ʔa~ ña 'saa 'xiʔiña 'ndutya ta 'čiʔiña či 'itu
145 - Van a quemar copal para el santo.'kwa 'kaʔmi 'kutu yu'kwa~ ča 'kwenda 'santu
Syntax-01_29-San_Miguel_Amatitlan-ra
4
4 I-294-lluviadabi / 'ku~u~ 'žaa
5-humoñoʔma
6-frijol negronjuči 'nyeʔi
7-algodon blanco'kači 'kuši
8- seis calabazas chicasiñu 'iki 'kwači kwači
9-un rifle largoi~i~ 'tušii 'kani
10 - ¡siéntese!ko 'nyiani
23
23 I-29
101 - Está caro el metate.žaʔbi 'žodo
102 - No están secas las plumas del pájaro.'koo ni 'iši 'tumiři
103 - Es frío este viento.'biši 'tači 'žoʔo
104 - La arena pesa mucho.'ñuči 'bee 'ndibaʔaba
105 - mucha masa amarilla'kwaʔa 'yusa~ 'kwa~a~
25
25 I-29
111 - su cola de él'ndoʔoři
112 - El marido de ella va a matar el venado mañana. 'ii 'miiña 'ku~ʔu~ 'kaʔnita sa'kwaa'ii 'miiña kwa 'kaʔnita sa'kwaa
113 - Están filosas las uñas del gato.dee~ ndiʔwaʔwa 'či~i~ 'čutu
114 - Es delgado el papel.'žadi 'tütü
115 - No está picoso el camote.ko 'sati 'ñaʔmi
Syntax-01_31-San_Miguel_Amatitlan-ra
7
6 I-31
26 - Los cuatro cuernos, va a cortar él.ndi 'komi 'ndiki 'ku~ʔu~ta 'ka~ʔndidandi 'komi 'ndiki 'ku~ʔu~ta 'kaʔndiata
27 - Están creciendo los muchachos.sa 'saʔnuta 'kwati 'kwati
28 - La mujer canta.'šita 'ñañaʔa
29 - Ella sabe cantar.'tuʔaña 'kataña / miiña 'čuʔaña 'kataña
30 - Va a reir el niño porque está contento.'kwa~ʔa~ 'mee 'kwakuta a wa i'nitakwakutallorar
Syntax-01_34-San_Agustin_Atenango-ra
5
6 - Frijol negro'nduči 'ndeʔi
7 - algodon blanco'kači 'kwisi
8 - seis calabazar chicas 'iñu ' žiki 'kwali
9- unrifle largo ɨ~ɨ~ 'tuši 'kani
10- isientese 'kooni na 'kondoi
9
9 I-34
26 - Los cuatro cuernos, va a cortar él.'ndi 'komi 'ndiki 'kaʔndi řigaa
27 - Están creciendo los muchachos.'saʔnu ti 'kwali
28 - La mujer canta.'sita 'ñaʔa
29 - Ella sabe cantar.ña'gaa~ 'tiʔa 'kataa~
30 - Va a reir el niño porque está contento.'kwakia 'loʔga či 'baʔa 'inia'kwakia ña 'loʔga ma či ibaʔa 'inia
10
10 I-34
31 - Aquí viene el sobrino mío.'njoʔo 'baši 'xasi
32 - Él está comprando ropa.ti'gaa 'se~e~řa 'xaʔmati'kaa 'se~e~řa 'xaʔma
33 - ¡Haga que corra el animal!kua~ʔa~ 'xaka na 'kunu 'kiti gaaese animal
34 - Él va a amarrar el caballo atrás del municipio.'kwa~ʔa~ 'katuo 'kway 'sata be'čuu(kato)
35 - Está amarrado el animal.sa 'ndiko 'kway
15
14 I-34
56 - Ayer el hombre quemó el pueblo.'kuni ti'gaa na 'sa~ʔu~řa 'ñuu
57 - Amarraron ellos los pies de él en frente de la cárcel.na ka'tuna saʔařigaa 'žeʔe 'kaa
58 - Él estaba sentado al pie del árbol.ti'kaa na 'kaařa 'saʔa i~i~ 'žito
59 - Él va a venir cantando.'sitařa 'kosaařa
60 - Voy y vengo.'ku~ʔi~ ti 'kisii
20
19 I-34
81 - Mucha gente hicieron petates.'kwaʔa xa'kwa a'žibi na 'kubaʔa 'žibi
82 - Ella no cosió la tela con una aguja.ña'gaa~ ku na 'kiña 'xa~ʔu~ si~ʔi~ i'ñu 'tükü
83 - Vende ella tela fina.ña'gaa~ ši'kwa~ 'xa~ʔu~ 'baʔašiku-a~
84 - No va a correr mucho su sobrina.o 'kana 'kunu 'kwaʔa da~ʔu~ šukusu~
85 - La mujer dio dinero a su nuera.ña'ñaʔaga na 'siʔa 'šuʔu 'nuu 'sanua